Çini Desenleri Nasıl Tasarlanır?

Çini Sanatında Desenin Önemi

Öncelikle çini sanatında desenlerin sadece estetik bir görüntü elde etmek amacıyla kullanılmadığını bilmeniz gerekiyor. Desenler çini sanatında belirli bir mesaj vermek ya da bir hikaye anlatmak amacıyla kullanılır. Sır altı ya da sır üstü tekniklerle yüzeylere desenler kazandırılır ve bu desenlerin kalıcı olması sağlanır. Geçmişimiz yıllarda belirli kültürlerde belirli desenler çok daha yoğun kullanılırdı. Bunun nedeni desenlerin kültürel bir öykü de anlatıyor olmasıdır.

Örneğin Osmanlı çinilerinde lale, karanfil, gül, servi ağacı gibi motifler yalnızca süsleme değil, sembolik birer öğe olarak da bu sanatta kendine yer bulurdu. Peki desenlerin ilham kaynağı neydi? Çini desenlerinde kullanılacak motiflere nasıl karar verilirdi?

Çini desenleri tasarlanırken genellikle şu kaynaklardan ilham alınır:

• Doğa: Bitkiler, çiçekler, hayvan figürleri.
• Geometrik Formlar: Sekizgenler, yıldızlar, çarkıfelek desenleri.
• İslam Kültürü: Hat sanatından esinlenen yazılı motifler.
• Tarihi Eserler: Selçuklu ve Osmanlı dönemi camilerindeki çini panolar.

Günümüzde çini sanatı ile ilgilenenler halen eski dönem motiflerini kullanabiliyor. Aynı zamanda modern motif ve sembollerin de çini sanatına kazandırıldığını belirtmek gerekir. Çağdaş grafik teknikleri sayesinde artık çok daha yenilikçi desen çeşitleri çini sanatına kazandırıldı. Bazı çini sanatçıları hayal güçlerini de kullanarak eşsiz desenler hazırlayabiliyor. Bazı çini sanatçıları ise var olan desenlere kendi yorumunu katıyor.

Tasarım Öncesi Hazırlık: Malzeme ve Zemin Seçimi

Bir çini desenine başlamadan önce bazı soruların yanıtlarının belirlenmesi gerekir. Çünkü kullanılacak olan desenin anlama elbette önemlidir fakat bunun kadar önemli olan bir diğer unsur da desenin hangi zemine uygulanacağıdır. Bu nedenle uygulanacak yüzeye uygun desen seçenekleri arasından tercih yapılması, çini sanatının estetik ve güzel görünmesi için oldukça önemlidir.

Yanıt bulması gereken sorulardan biri de renk paletinin nasıl olacağıdır. Kullanılacak renkler ile desenler arasında bir bağlantı kurulması gerekir. Çünkü bu sanat dalında renkler de bazı anlamlar taşır. Desenin sade mi yoksa detaylı mı olacağına da önceden karar verilmesi gerekiyor. Tek parça ya da bütünsel bir kompozisyon arasından seçim yapılması da önem taşır. Çini sanatçıları desen çalışmalarına başlamadan önce mutlaka kağıt üzerine eskizler yaparak kullanacakları deseni net hatlarıyla belirler.

Adım Adım Çini Deseni Tasarlama Süreci

Çini deseni tasarlamak için hangi adımların uygulanması gerektiğini sizlere aktarıyoruz.

1. Eskiz Aşaması

İlk olarak kurşun kalemle kaba taslak bir desen çizilmesi gerekir. Bu aşamada simetri ya da oran orantı gibi unsurların dikkatli bir şekilde belirlenmesi gerekir. Yapılan eskiz çalışmasında desenlerin tüm hatlarıyla sanat eserine nasıl kazandırılacağının belirlenmesi de sağlanmalıdır. Eskiz aşamasında ana hatlar ile birlikte tekrar eden motiflerin yerleri de saptanır. Bununla birlikte merkez ve kenarlar arasında bir uyum elde edilmesi gerekir. Estetik bir görünüm elde etmek ancak bu şekilde mümkün olabilir.

2. Desenin Temizlenmesi ve Netleştirilmesi

Eskiz çalışması tamamlandığında ortaya bir desen çıkmış olur. İkinci aşamada ise desenin hem netleştirilmesi hem de temizlenmesi gerekir. Gereksiz olan çizgilerin silinmesi ve ana hatların çok daha belirgin hale getirilmesi bu aşamada yapılan işlemlerdir. Motiflerin iç yapısının detaylandırılması gibi desen çalışmalarının da bu ikinci aşamada tamamlanmış olması gerekir.

3. Renk Planlaması

Üçüncü aşamada desenler için hangi renklerin kullanılacağına karar verilir. Renk planlaması yapılırken renkler arasındaki kontrast etkinin de mutlaka göz önünde bulundurulması gerekir. Eğer geleneksel motifler kullanılacaksa bu motiflerle bütünleşmiş olan renklerin tercih edilmesi de önemlidir. Örneğin İznik çinilerinde mavi, turkuaz, kırmızı ve yeşil kullanılır.

4. Desenin Transferi

Bu aşamanın titizlikle ve dikkatlice gerçekleştirilmesi gerekir. Hata yapmamak için özel kopyalama kağıtları da kullanılabilir. Bir diğer seçenek de punta olarak adlandırılan noktalama yöntemiyle desenin objeye transfer edilmesidir. Kömür tozu yardımıyla da desenlerin objeye aktarılması mümkün olur.

5. Boyama ve Sırlama

Boyama ve sırlama son aşamadır. Artık tüm planlama gerçekleştirildiği için bu desen projesini hayata geçirme evresine başlanabilir. Bu aşamada mutlaka ince uçlu fırça çeşitlerinin kullanılması gerekir. Boyama aşaması tamamlandıktan sonra eserin sırlanması gerekir. Sonrasında fırınlama ile esere ve desenlere kalıcılık kazandırılır. Sırlama aşaması eserin parlaklık kazanmasını sağlarken desenlerin ve renklerin de korunmasında oldukça etkilidir.

Görüldüğü gibi çini desenlerinin tasarlanması oldukça meşakkatli bir çalışmadır. İşte bu nedenle çini eserleri hazırlamak sabır, dikkat, titizlik ve emek ister. Yapılan basit bir hata bile çini çalışmalarında oldukça dikkat çeker ve bu nedenle çini sanatçıları hatasız bir çalışma ortaya koymak isterler.