Çini Motiflerinde Hangi Semboller Kullanılır?
Sizlere çini sanatında en çok hangi motiflerin kullanıldığını ve hangi sembollere yer verildiğini aktaracağız. Aynı zamanda kullanılan motiflerin anlamları hakkında da bilgi vereceğiz ancak öncesinde motif ya da sembol nedir sorusunu yanıtlayalım.
Motif Nedir? Sembol Ne Anlama Gelir?
Motif sanat eserlerinde kullanılan şekil ya da süsleme unsurlarıdır. Çini sanatında ise yoğun bir şekilde motif kullanılır. Özellikle bitkisel, geometrik, yazı ya da figüratif motiflere çok sık yer verildiğini belirtmeliyiz. Sembol ise bu motiflerin ne anlama geldiğini gösterir. Örneğin çini sanatında kullanılan gül bir motiftir, sembolü ise aşktır. Kısacası çini sanatında sembolün motifin ilettiği mesaj olarak değerlendirilebileceğini aktaralım.
Bitkisel Motifler: Doğadan Gelen Anlamlar
Geçmiş yüzyıllardan kalma en güzel çini örneklerine göz attığınızda bitkisel motiflere çok yoğun bir şekilde yer verildiğini görebilirsiniz. Günümüzde halen çini sanatçıları bitkisel motifleri kullanmaya devam ediyor. İşte bu motifler ve anlamları…
· Lale
Osmanlı çinilerinin en yaygın sembollerinden biri laledir ve özellikle cami süslemelerinde lale figürüne çok sık rastlarsınız. Allah kelimesinin Arap harfleriyle yazılışına benziyor olması nedeniyle ilahi aşk anlamına gelen bir motiftir. Bununla birlikte lalenin boynunu hafifçe büktüğü şekilde kullanılması tevazunun simgesi olarak değerlendirilir.
· Gül
Gül, aşk anlamına gelen bir motiftir. Osmanlı döneminde de çok sık kullanılan gülün sabrı ve teslimiyeti de sembolize ettiğini söyleyebiliriz. Gül motifi ile birlikte dikenin de kullanılmasının nedeni budur.
· Karanfil
Sevgiyi ve zarafeti sembolize eden karanfil, Edirne çinilerinde sık rastlanan motiflerden biridir. Doğayı estetik bir şekilde çini çalışmalarına kazandırmak isteyen sanatçılar da karanfil motifini tercih ederler.
· Sümbül ve Zambak
Ölümü, sonsuzluğu ve yeniden doğuşu anlatan sümbül ve zambak çoğunlukla bir arada kullanılır. Türbe süslemelerinde çini çalışmalarında sümbül ve zambak motiflerine çok sık rastlayabilirsiniz. Aynı zamanda mezar taşlarında da bu 2 motif kullanılır.
· Nar
Bereketin ve bolluğun sembolü olan nar, çini sanatında da kendine bir yer bulmuştur. Nar motifine Anadolu'nun doğusuna özgü çinilerde sıklıkla rastlarsınız.
Geometrik Motifler: Sonsuzluğun Dili
Geometrik motiflerin çini çalışmalarında bitkisel motifler kadar sık kullanıldığını söyleyebiliriz. Ancak çini sanatında kullanılan geometrik motifler, bitkisel motifler kadar fazla değildir.
· Sekizgen Yıldız (Hatemi Yıldız)
Hatemi yıldızı, en bilinen ve en sık kullanılan geometrik çini motiflerinden biridir ve sembolü de cennet kapısıdır. Sonsuzluğu, evrenin düzenini de sembolize eden bir yıldız motifidir.
· Çarkıfelek
Zamanın döngüsünü ve kaderin değişkenliğini simgeler. Selçuklu dönemi çinilerinde çarkıfelek çok sık kullanılan bir motifti ve günümüzde halen kullanılmaya devam ediyor.
· Altıgen ve Üçgen Kompozisyonlar
Evrenin düzenini sembolize eden bu motifler, yaratılışın matematiğine de göndermede bulunur.
Hat ve Yazı Motifleri: Kelimelerin Estetiği
Çini sanatında yazı motiflerinin özellikle cami çizgilerinde sık kullanıldığını söyleyebiliriz. Kur'an ayetleri ya da Esmaül Hüsna'dan isimler hat ve yazı motiflerinde tercih edilir.
· Allah, Hz. Muhammed ve Dört Halife İsimleri
İnanç unsurlarını temsil eden yazı motifleridir. Camilerin iç süslemelerinin yanı sıra mihrabında da görebileceğiniz motiflerdir.
· Dualar ve Ayetler
"Bismillahirrahmanirrahim", "Ya Fettah", "Ayete'l-Kürsi" gibi metinler koruyucu olarak kabul edildiği için türbe ya da camilerdeki çini çalışmalarında yer alırdı.
· Mühr-ü Süleyman
Altı köşeli yıldızdan oluşan bu motif, Hz. Süleyman'a atfedilen koruyucu bir sembol olarak değerlendirilir.
Figüratif Motifler: İnsan ve Hayvan Tasvirleri
En çarpıcı çini sanatı eserlerinde figüratif motifler de karşınıza çıkar. Osmanlı çinilerinin yanı sıra Selçuklu çinilerinde de insan ve hayvan tasvirlerinden oluşan figüratif motifleri görebilirsiniz.
· Ejderha ve Simurg
İki farklı kültürel kaynağı temsil eden bu motifler pek çok farklı anlama gelebiliyor. Ejderha, güç ve koruyuculuğu sembolize eder. Simurg ise bilgeliği ve ölümsüzlüğü temsil eder.
· Aslan
Hükümdarlık ve güç anlamına gelen aslan motifi özellikle saraylarda, padişahların kullandığı alanlarda tercih edilen bir çini motifidir.
· Balık
Suyun ve bereketin sembolü olan su, oldukça zor bir motiftir. Sabrı ve tevekkülü de sembolize eder.
· Kuş Motifleri
Kuş motifleri geenllikle cennetle ilişkilendirilir. Çini çalışmalarında en sık tercih edilen kuş motifleri turna ve güvercin kuşlarıdır.
Renklerin Sembolizmi
Çini desenlerinde sadece motifler değil, kullanılan renkler de birer anlam taşır ve bu sanat eserlerinin bir mesaj iletebilmesi için doğru renklerin kullanılması da gerekir. Çini sanatında hangi rengin neyi sembolize ettiğini hemen sizlere aktaralım.
- Mavi: Sonsuzluk, gökyüzü ve huzur
- Kırmızı: Aşk, ilahi güç
- Yeşil: Cennet, doğa, İslam
- Turkuaz: Arınma ve sadelik
- Siyah: Kudret ve sınır