Osmanlı Çini Desenleri

Osmanlı'da çini sanatının son derece önemli olduğu biliniyor. Estetik duruşu, zarif motifleri, sembolik anlamda derinliği ve teknik açıdan da benzersiz bir ustalığı ön plana çıkan Osmanlı çini sanatı, mimari yapılarda yüzyıllar boyunca kullanıldı. Mimaride en önemli süslemelerden biri olarak kabul edilen çini sanatının muhteşem örneklerini günümüzde hala görebiliyoruz. Çini sanatı Osmanlı döneminde 16. Yüzyılda adeta altın çağını yaşadı. Dolayısıyla bu yüzyıldan kalma yapılarda Osmanlı çini desenleri en güzel örneklerini halen sergilemeye devam ediyor.

Osmanlı döneminde camilerden saraylara, çeşmelerde külliyelere kadar her yapıda İznik ve Kütahya çini örnekleri kullanıldı. Yapıların sadece iç mekanlarında değil dış yüzeylerinde de çini süslemelerin yer aldığını söyleyebiliriz. Çini sanatına ilgi duyanlar Osmanlı çini desenleri hakkında da bilgi sahibi olmak isteyebilir. Osmanlı döneminde en çok kullanılan çini desenleri ve bu desenlerin hangi yapılarda kullanıldığı konusunda merak ettiklerinizi hemen açıklıyoruz.

Rumi Deseni

Osmanlı çini sanatının en klasik deseni rumi desenidir. Rumi deseni stilize edilmiş hayvan figürlerinden türeyen bir motif olarak tanımlanabilir. Bu desen ilk ortaya çıktığında daha somut hatlar taşırken zamanla soyut bir form da kazandı. Ana hatları sonsuzluğu sembolize ediyor ve Rumi deseni simetrik hatları ile benzerlerinden ayrılıyor.

Nerede kullanıldı?

• Süleymaniye Camii (İstanbul)

• Topkapı Sarayı (Harem bölümü)
  
  

Hatayi Deseni

Hatayi, çiçek motiflerinden oluşan bir desendir. Rumi deseninden sonra en çok kullanılan çini desenleri arasında yer alır. Özellikle lotus, şakayık, gül ve sümbül çiçeklerinin bu desende daha sık tercih edildiği göze çarpıyor. Kimi zaman sadece hatayi deseni tercih edilirken kimi zaman bu desen rumi motiflerle harmanlanıyor.

Nerede kullanıldı?

• Rüstem Paşa Camii (İstanbul)

• Sokullu Mehmet Paşa Camii
  
  

Lale Motifi

Lale, Osmanlı çini sanatının vazgeçilmezlerinden biridir. Allah'ın birliğini temsil eden lale motifi aynı zamanda tevazuyu ve zarafeti de sembolize eder. Anlamları nedeniyle 16. Yüzyıldan sonra inşa edilen pek çok yapıda çini sanatında lale desenini görebilirsiniz.

Nerede kullanıldı?

• Topkapı Sarayı (Arz Odası)

• Yeni Camii (Eminönü)
  
  

Penç (Beş Yapraklı Çiçek) Motifi

5 adet yaprağa sahip olan çiçek motifi olarak bilinen penç Osmanlı çini sanatının en popüler desenleri arasındadır. Dairesel bir yerleşime sahip olan 5 yapraklı çiçek deseni simetrik bir görünüm sergiler. Huzuru ve ahengi sembolize ettiğini söyleyebiliriz. Bazı yapılarda penç deseni hatayi deseni ile harmanlanmış şekilde de uygulanmıştır.

Nerede kullanıldı?

• Şehzade Camii (İstanbul)

• Haseki Hürrem Sultan Hamamı
  
  
  
  
  

Çintemani Deseni

Orta Asya kökenli bir desen olan çintemani, uygulanması en güç motifler arasında yer alır. Özellikle saray süslemelerinde oldukça sık tercih edilen bir desenlidir. Bu motif genel olarak 3 adet daire ve 2 adet eğik çizgiden oluşur. Güç ve koruma anlamlarını taşıyor olması, saray süslemelerinde sık kullanılma nedenleridir.

Nerede kullanıldı?

• Topkapı Sarayı (III. Ahmed Kütüphanesi)

• Revan Köşkü

Bahar Dalı ve Karanfil Motifleri

Bildiğiniz gibi Osmanlı döneminde de çini desenlerinde doğadan ilham alınıyordu. Tabiatı yansıtan desenler arasında en bilineni bahar motifi ile karanfil desenleridir. Bahar dalları yeni açan tomurcuklarla birlikte çini sanatına yansıtılırdı. Karanfil deseni ise samimiyeti ve sadakati sembolize ettiği için özellikle sarayın harem bölümünde yoğun bir şekilde kullanılmıştı.

Nerede kullanıldı?

• Rüstem Paşa Camii

• Topkapı Sarayı (Harem)
  
  

Bulut Motifi

Bulut motifinin Osmanlı çini sanatına Çin'den yayıldığı bilinir. Sürekliliği ve gökyüzü ile olan bağlantıyı sembolize eden bulut motifinin tek başına kullanıldığı çini sanatı örneklerine Osmanlı döneminde çok fazla rastlanmaz. Genellikle bir geçiş deseni olarak bulut motifine yer verildiğini söyleyebiliriz.

Nerede kullanıldı?

• Mihrimah Sultan Camii (Edirnekapı)

• Sokullu Mehmet Paşa Camii
  
  

Şemse ve Güneş Motifleri

Güneş motifi ışığı ve bilgeliği sembolize ettiği için Osmanlı döneminde merkezi yerlerde çok sık kullanılıyordu. Daireye benzer bir forma sahip olan güneş ve şemse motiflerinde geometrik formlar bir hayli ön plandadır.

Nerede kullanıldı?

• Topkapı Sarayı (Has Oda)

• Sultan Ahmed Camii (Mavi Camii)
  
  
  
  
  

Elbette Osmanlı çini desenleri sadece sıraladık yanımızdan ibaret değildir. Çini sanatı dini ve felsefi dünyadan da oldukça etkilendiği için çok daha farklı motifler de kullanılıyordu. Bazı Çinli sanatçıları kendi özel motiflerini oluşturuyor ve çalışmalarını sadece bu motifler üzerine gerçekleştiriyordu.